Kościół

O kościele

Kościół pod wezwaniem Świętego Rocha, usytuowany w centrum Zamarsk. Drewniany kościół, konstrukcji zrębowej, na kamiennej podmurówce. Wybudowany w 1731 roku, z wieżą pochodzącą z końca XVI wieku.

Wnętrze oszalowane jest deskami. Prezbiterium zamknięte trójboczne, przy nim od południa i północy prostokątne zakrystie (ta ostatnia dobudowana kilkanaście lat temu). Nawa prostokątna, szersza i wyższa od prezbiterium. Od zachodu czworoboczna wieża konstrukcji słupowej, wzmocnionej po bokach podwójną kratownicą z zastrzałami i rysiami. W przyziemiu wieży zamknięta z trzech stron kruchta. Nad nawą, prezbiterium, zakrystiami - stropy. Chór muzyczny wsparty na czterech słupach. Okna prostokątne, wielopolowe, oszklone białym szkłem. Od południa i północy daszki okapowe, wsparte na zastrzałach. Od wschodu podwójne daszki okapowe, pobite gontem. Nad nawą, prezbiterium, zakrystiami wspólny dach dwuspadowy pokryty gontem. Wieża o ścianach lekko pochyłych pobitych gontem. Izbica szalowana deskami z ozdobną koronką w dolnej części, hełm stożkowy pobity gontem.

Pierwszy drewniany kościół w Zamarskach spalił się w 1585 roku. Kościół dobudowany został do wieży w 1731 z fundacji Henryka Fryderyka z rodu Wilczków. Z początku pracowali w nim w roli misjonarzy oo. Jezuici, a po zniesieniu zakonu w 1773 kościół został filialnym kościołem cieszyńskiej parafii, później parafii w Hażlachu. W 1880 do starszego dzwonu dołączył drugi odlany w 1880, który został odebrany w 1916 na cele wojenne, zachował się wówczas starszy dzwon. Początkowo kościół był pod wezwaniem Najświętszego Serca Jezusa a wraz z erygowaniem parafii w 1981 pod wezwaniem św. Rocha.

Ołtarze:

1. Ołtarz główny z rzeźbami aniołków, przekształcony w nim obraz Serca Pana Jezusa z XIX wieku. W zwieńczeniu obraz patrona kościoła św. Rocha. Tabernakulum obrotowe z rzeźbioną sceną ukrzyżowania i adorującymi aniołkami, rokokowe, druga połowa XVIII wieku (obecnie przerobione)

2. Ołtarz boczny lewy z późnobarokową rzeźbą klęczącego św. Jana Nepomucena w polu środkowym oraz figurami aniołów i pelikanem karmiącym młode; w zwieńczeniu obraz św. Karola Boromeusza z XIX wieku

3. Ołtarz boczny prawy z rzeźbioną grupą św. Anny nauczającej Marię ze św. Joachimem w polu środkowym oraz rzeźbami aniołów grających na harfie i lutni, w zwieńczeniu obraz św. Józefa z Dzieciątkiem, wiek XVIII, przemalowany. Tabernakulum barokowe, pierwsza połowa wieku XVIII.

Ambona rokokowa z posągiem Mojżesza z dekalogiem oraz z Duchem Świętym w podniebieniu baldachimu

Obrazy:

Z drugiej połowy wieku XVII lub początek wieku XVIII o tematyce odkupienia z symbolicznymi przedstawieniami z apokalipsy i proroctw Izajasza.

- Chrystus ukrzyżowany, zsyłający zdroje łask. W otoczeniu Boga Ojca i Ducha Świetego.

- Baranek w reservaculum monstrancji, z Trójcą Świętą, Chrystusem Ukrzyżowanym i Matką Boską w otoczeniu Świętych

- Matka Boska z Dzieciątkiem, druga połowa XVII wieku w ozdobnej ramie, pochodzący ze zwieńczenia ołtarza

- Św. Jan Nepomucen, wiek XVIII/XIX

- Chrystus Bolesny

- Św. Rodzina z Trójcą Świętą (ludowe)

- Najświętsza Maryja Panna i św. Jan Chrzciciel

- Wizerunek NMP Kalwaryjskiej XIX wiek

- Matka Boska Jasnogórska, początek XX wieku

- Droga Krzyżowa, początek XX wieku

Rzeźby:

Chrystus Frasobliwy, późnogotycka rzeźba z pierwszej połowy XVI wieku

Św. Katarzyna i św. Barbara, barokowa XVII w.

Św. Antoni

Pieta, barokowa rzeźba z drugiej połowy XVII wieku

Święci jezuiccy, barokowe, XVIII wiek

Aniołowie, barokowe z połowy XVIII wieku

Krzyż procesyjny z rzeźbionym Chrystusem, XVIII wiek

Ponadto:

Kielich barokowy, gładki XVIII wiek

Kadzielnica klasycystyczna, pierwsza połowa XIX w.

Łódka na kadzidło, pierwsza połowa XIX w.

Lichtarze barokowe, drewniane, z dekoracją o motywach roślinnych, wiek XVIII

Ornat czerwony z haftowaną plakietką z 1725r.

Krzyż pogrzebowy z malowanym na blasze ukrzyżowaniem, pierwsza połowa XIX wieku

Bardzo cenny kryształowy żyrandol „lustro” (zniszczony)

 

Historia

„Zamarski albo Zamarska jak inni mówią, należą do najstarszych wsi Księstwa Cieszyńskiego. Już bowiem w roku 1223 są wymienione w dokumencie z dnia 25 maja, wystawionym przez biskupa wrocławskiego Wawrzyńca. Tenże biskup podarował za wspólną zgodą wrocławskiej kapituły, na prośbę czcigodnego księcia i katolickiego pana, oświeconego księcia opolskiego Kazimierza, zakonnicom kościoła św. Zbawiciela w Rybniku dziesięciny biskupie z 14 wsi w Księstwie Cieszyńskim, pomiędzy którymi znajdują się także Zamarski. Do kogo wieś ta w najdawniejszych czasach należała trudno powiedzieć, bo źródła historyczne milczą. Faktem jest, że w roku 1663 należała do Marklowskich, w roku 1731 do ks. Henryka Fryderyka Wilczka, w 1766 do Radockich, następnie do baronów Frachów, w r. 1802 nabył ją książę sasko-cieszyński Albert. W Zamarskach znajduje się kościół drewniany, którego typowa wieża pochodzi z XVI wieku, bo posiada wszystkie prawie cechy naszego rodzimego budownictwa kościelnego, które w następnych wiekach nie jest już całkiem wolne od różnych naleciałości. Kościół ten nie jest jednak pierwotnym, bo jak to z dalszych wywodów wynika, miał on poprzednika, którego początek sięga może XV wieku. Wizytator kościelny, zwiedzający w 1652r. katolickie kościoły w Księstwie Cieszyńskim, pisze w protokole o kościele parafialnym cieszyńskim, że według podania, od starodawna należał do niego, oprócz innych, także kościół filialny w Zamarskach, który znajdował się wówczas w ręku protestantów. Jeżeli wizytator powołuje się na podanie, to widocznie odnosi się ono do czasów przedreformacyjnych, bo kościołów powstałych podczas Reformacji nie mógłby reklamować jako starodawnych dla Kościoła Katolickiego. Chociaż kościół zamarski odebrany został protestantom dnia 18 kwietnia 1654r. i przydzielony napowrót do kościoła parafialnego w Cieszynie, nie znajdujemy o nim w protokołach wizytacyjnych z lat 1679 i 1688 żadnych szczegółów ani żadnej wzmianki. Jak gdyby całkiem był zniknął. Uderza to bardzo, że ani inwentarze z roku 1804 nic o powstaniu niniejszego kościoła nie donoszą, tak że istnienie jego otoczone było aż do najnowszych czasów wielką tajemnicą. Dopiero przed kilku laty odszukał kościelny na pierwszym piętrze wieży części starego ołtarza, na którym mieści się na przedniej stronie ponad mensą (wzniesienie ołtarzowe) następujący napis łaciński: „Gdy przez przeszło 140 lat od pożaru pierwotnej świątyni tylko dzwonnica tu stała, wzniesiony został nareszcie ten kościół z pomocą Bożą dzięki szczodrobliwości ekscel. pana Henryka Fryderyka Wilczka pl. pana dziedzicznego w Zamarskach itd. i staraniem przewielebnego ks. Franciszka Antoniego Szkwidera pl. dziekana cieszyńskiego i oo. Misjonarzy Biskupich Towarzystwa Jezusowego pod wezwaniem Najświętszego Serca Jezusowego roku 1731 na większą cześć Boską i na zbawienie dusz”. Na tablicy drewnianej, na której jest powyższy napis umieszczony, widać pod nim jeszcze inny, starszy, przebijający się, którego w całości odczytać nie można. W środku tablicy widoczne są jednak też słowa „Samuel Wolf”. Wolf, znany kapłan z przydomkiem z Bresing był proboszczem cieszyńskim od roku 1700-1705. Wg Petra ufundował on ołtarz do kościoła parafialnego, który stał na miejscu, gdzie się obecnie teatr wznosi. Nie ulega prawie żadnej wątpliwości, że dziekan cieszyński Szkwider podarował ów ołtarz do kościoła zamarskiego po jego zbudowaniu, gdzie do najnowszych czasów (1884) był ołtarzem głównym i dzięki tylko brakowi smaku artystycznego i poszanowania dla pamiątek historycznych ustąpić musiał miejsca ołtarzowi z kościoła św. Jerzego z Cieszyna, który niestety tak mało nadaje się do kościoła zamarskiego, że byłoby najlepiej, gdyby stary ołtarz pozostał nietknięty. Tabernakulum z tego ołtarza znajduje się w Muzeum Śląskim. Napis powyższy wyjaśnia nam całą historię dwu drewnianych po sobie z przerwą następujących kościołów zamarskich. Pierwszy spalił się przed rokiem lub w r. 1585, po czym odbudowano tylko dzwonnicę i zaopatrzono ją w dzwon w r. 1585 odlany. Wizytator kościelny nazwał niesłusznie w r. 1685 dzwonnicę tę kościołem filialnym, gdyż w rzeczywistości była to tylko dzwonnica cmentarna. Stąd też tłumaczy się, że o rzekomym kościele zamarskim w protokołach wizytacyjnych z roku 1679 i 1688 nie ma żadnej wzmianki, gdyż kościoła tam wcale nie było. Dopiero w r. 1731 wybudowano, ściśle mówiąc dobudowano do istniejącej już wieży drewnianej, kościół, który nosi cechy naszych starych kościołów, będąc zaopatrzony dla ochrony ścian przed wilgocią w przydaszki i posiadając charakterystyczną wewnętrzną strukturę. Oprócz wielkiego ołtarza ze starym obrazem Serca Pana Jezusa znajdują się w tym kościele dwa dosyć ładne barokowe ołtarze boczne, przeniesione tam z kościoła szpitalnego św. Jerzego w Cieszynie po roku 1884. Ołtarz po stronie epistoły mieści za szkłem statuę św. Anny, ponad którą znajduje się obraz św. Józefa. Ołtarz zaś po stronie ewangelii mieści również za szkłem statuę św. Jana Nepomucena, a ponad nią umieszczony jest obraz św. Karola Boromeusza, darowany w latach pięćdziesiątych zeszłego stulecia przez kupca cieszyńskiego Karola Bernacika do kościoła szpitalnego, a malowany przez malarza cieszyńskiego Świerkiewicza. Oba te ołtarze i ambonę również z kościoła św. Jerzego sprzedał ówczesny administrator parafii cieszyńskiej ks. Tomasz Dudek kościołowi zamarskiemu za 50 zł r. Obok pierwszego ołtarza umieszczona jest statua Matki Boskiej Bolesnej, obok drugiego statua Pana Jezusa cierniem ukoronowanego w płaszcz ubrana. Obie statuy od dawien dawna należą do inwentarza tego kościoła. Obok ołtarzy wiszą nadto na ścianach dwa wielkie obrazy, pochodzące prawdopodobnie z jakiegoś zniesionego za czasów Józefa III klasztoru, które również od dawna w tym kościele się znajdują. Na miejscu gdzie się w dawnych kościołach drewnianych znajdował tak zwany krzyż triumfalny, umieszczony jest obraz w formie medalionu Matki Boskiej Królowej Nieba, w ramkach stafirowanych farbami niebieska i złotą, tymi samymi, którymi stary, wielki ołtarz i tabernakulum były stafirowane. Jest prawie pewnym, że medalion ten znajdował się niegdyś w wielkim ołtarzu. Na wystającej naprzód części balustrady chórowej ustawione są figury św. Barbary i św. Katarzyny, które w starym, wielkim ołtarzu stały po obu stronach. Ławki z umieszczonymi na nich kulami pochodzą również z cieszyńskiego kościoła szpitalnego. Darowane one zostały do kościoła zamarskiego za proboszcza Paducha, a więc w latach pięćdziesiątych zeszłego stulecia. Pod wieżą znajduje się przenośna ambona, ładnie wykonana, ale już niestety zębem czasu dosyć znacznie zniszczona. Za organami znajdują się różne części składowe ołtarzy i dwie figury drewniane przedstawiające jakichś świętych z zakonu Jezuitów. Oprócz już wymienionego dzwonu z r. 1585 bez wszelkiego napisu, który przetrwał wojny światowe, znajdował się jeszcze drugi, mniejszy z napisem łac. „Święta Maryjo Wniebowzięta módl się za nami; Piotr Hilser Neustat 1880”. Dzwon ten ważący 91 kg zabrany został w r. 1916 na cele wojenne, kościół zaś otrzymał 364 K odszkodowania. Po zbudowaniu tego kościoła w r. 1731 pracowali tam naprzód jako misjonarze biskupcy oo. Jezuici, o których działalności nie mamy jednak żadnych szczegółowych wiadomości. Prawie pewnym zdaje się być, że przez pewien czas misjonarzem zamarskim był Leopold Tempes, który według diariusza Jezuitów cieszyńskich bardzo często w Cieszynie przebywał, lecz do kolegium cieszyńskiego nie należał. Zresztą wiemy skądinąd, że on był misjonarzem biskupim, mającym kilka kościołów pod swoją opieką. Po zniesieniu zaś zakonu Jezuitów w r. 1773 przydzielono kościół zamarski jako filialny do kościoła parafialnego w Cieszynie”.

Ks. Józef Londzin: „Kościoły drewniane na Ślasku Cieszyńskim”; z pośmiertnych zapisków autora przejrzał, uzupełnił i do druku przygotował ks. R. Tomanek, Cieszyn 1932 r.